"Нөхөр Цэдэнбал та чинь тэгээд Бээжинрүү тэмээгээр явах болж байна уу"

1952 оны есдүгээр сард Кремлийн урдирдлагын урилгаар анх удаа Ерөнхий Сайдын хувьд Зөвлөлт-Хятадын хэлэлцээрт оролцох болжээ. Улаанбаатараас Замын-Үүд хүртэл, улмаар хятадын Пиндичуань өртөө хүртэл төмөр зам тавих ажилд оролцооч гэсэн Зөвлөлтийн талын ятгалганд хятадууд тун ч дургүй орж байв. Хожим нь Цэдэнбал ийнхүү ярьсан билээ. "Гурвалсан гэрээнд гарын үсэг зурах цаг боллоо. Зөвлөлтийн талыг Вышинский, Хятадын талыг Жоу Энлай, Монголын талыг би төлөөлөв. Жоу гараараа зангаж намайг түрүүлж гарын үсэг зурахыг урьсан боловч би татгалзаж өөрийг нь түрүүлж зур гэлээ. Тэрээр намайг шахаж миний гараас барьж ширээ рүү татав. Би гараа угзарч авлаа". "Эзэд нь хамгийн сүүлд зурах нь ойлгомжтой, би гарын үсгээ дунд нь зуръя, харин түрүүлээд та гарын үсгээ зур" гэж би хэлэв. Тэгснээ инээмсэглээд "Монгол Улс газар зүйн хувьд ч гэсэн дунд нь байгаа улс шүү дээ" гэж нэмж хэллээ. Энэ явдал Сталин, Молотов болон зөвлөлтийн бусад удирдагчдын дэргэд болсон юм. Надаар түрүүлж гарын үсэг зуруулснаараа Жоу, баримт бичиг бэлдэхэд хятадын зүгээс ажил сунжруулж зөвлөлтийн удирдлагад эвгүй сэтгэгдэл төрүүлснээ залруулах гэж боджээ. Жоу баримт бичигт түрүүлж гарын үсэг зурахаас өөр аргагүй болов. Үдийн зоогийн үед Сталин баруун гар талдаа Жоу Энлайг орчуулагчтай нь, зүүн гар талдаа намайг суулгав. Жоу орчуулагчаараа дамжуулан намайг Бээжинд хоёр долоо хоног очиж хувьсгалынх нь гурван жилийн ойн баярт оролцохыг урилаа. Намайг хариу хэлж амжаагүй байтал Сталин гаансаа сорон надад хандаж "Нөхөр Цэдэнбал та чинь тэгээд Бээжинрүү тэмээгээр явах болж байна уу" гэлээ. Энэ бол төмөр зам барих ажлыг шийдэж чадахгүй сунжруулсан Хятадын удирдлагыг илтээр дайруулж хэлсэн ёжтой үг байлаа. Намайг ам ангайж амжаагүй байтал Жоу Энлай надаас өрсч "Бид нөхөр Цэдэнбалыг авахаар СКОГА-ийн онгоц явуулна" гэлээ. СКОГА гэдэг нь Зөвлөлт-Хятадын иргэний агаарын тээврийн нийгэмлэгийн товчилсон нэр, тэр нийгэмлэгийн онгоц Улаанбаатарт буудаг байсан юм.
Леонид Шинкарев "Цэдэнбал, түүний цаг үе" 1-р дэвтэр 134 тал.   

Надад хоёр долоо хоног өг ...

Цэдэнбал, Майдар хоёр бие биеэ бага залуугаасаа сайн мэддэг байв. Нийт Монголын удирдагчдын дотроос архи уудаггүй нь юм уу, эсвэл бараг уудаггүй нь Майдар байсан бөгөөд даргын эгдүүг хүргэнэ гэж эмээлгүй илүү хундага хүртэх гэхэд нь болиулж чаддаг ганц хүн байлаа. Даргаас тамхинаас гарч чадна гэсэн ам өчиг авч чадах хүн бол бас ганцхан тэр л байв. Нэг удаа нэр хоёр машинд явж байтал дарга хайрцагтай янжуур гаргаж иржээ. Майдар зэмлэсэнд "Чи миний төлөө зоволтгүй, би хаяя л гэвэл хаячихна" гэж дарга хэлсэнд Майдар цүнхнээсээ цаас гарган сарвайж: "Наад үгээ бичиж өг" гэж цаадах нь салахгүй байв. "Надад хоёр долоо хоног өг", - "За тэгэе хоёр долоо хоногийн дараа та тамхинаас гарна шүү..." Цэдэнбалын бичгийг жолооч, дэргэд нь сууж явсан хамгаалалтын офицер хоёр батлан гарны үсгээ зуржээ. Майдар тэрнийг нь 4 хувь олшруулаад даргын эмчид, хамгаалалтынх нь даргад, Анастасия Ивановнад өгөөд өөртөө нэгийг нь авч үлджээ. Хэсэг хугацааны дараа дарга хэлсэн амандаа хүрэв үү гэж асуувал "Өдөрт ганц янжуур татаж байгаа" гэж хамгаалалтынх нь офицер түүнийг тайвшруулжээ. Майдар Цэдэнбалтай хоёрулхнаа байхдаа "Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нь худлаа хэлээд байх юм бол манай нам юу болох юм бэ" гэжээ. Тэгээд дарга тамхинаас гарчээ.  

Леонид Шинкарев "Цэдэнбал, түүний цаг үе" 1-р дэвтэр 145 тал.  

"И" юу "Ь" ?

Намын Х дугаар их хурлаас монгол бичгийг латин цагаан толгойд шилжүүлэх шийдвэр гаргахад засаг Дамдинсүрэнг шинэ үсэг зохиоход хамгийн тохиромжтой хүн гэж тооцоолжээ. Шинэ цагаан толгой зохиох ажлаа бараг дуусч байх үед нь Дамдинсүрэнг Цэдэнбал дээр дууджээ. Намын дарга 1941 оны гуравдугаар сарын 25-ны МАХН-ын Төв Хорооны шинэ шийдвэрийн дагуу монгол бичгийн цагаан толгойг ламин биш зөвлөлтийн Дундад Азид байгаа шиг кирилл үсгийн үндсэн дээр зохионо гэв. "даалгавар ойлгомжтой юу" гэж Цэдэнбал асуужээ. "ойлгожтой гэхдээ латин суурь нь дээр юм шииг надад санагдах юм", "асуудал нэгэнт шийдэгдсэн", "буцалтгүй юу" гэж бас яагаа ч билээ гэж горьдож байсан Дамдинсүрэн асуужээ. "буцалтгүй". 

Дамдинсүрэнг Чойбалсан дээр дуудлаа. "Дэргэд нь ширээний ард Цэдэнбал бас зөвлөлтийн хоёр дипломатч - Приходов, Сидоров нар сууж байсан. Би хананаас өлгөсөн сургуулийн самбарын дэргэд шохойгоор үсгүүдийг бичиж, тэдгээрийг хэл авиатай холбож тайлбарлалаа. Чойбалсан, Цэдэнбал хоёр сэтгэл ханамжтай байв." гэтэл "зөөлний тэмдэг хаана байна" гэж оросууд өндөлзөв. Тэр бол инээдэмтэн асуулт байлаа. Монгол хэлэнд зөөлний тэмдэг хэрэггүй, үүнийг би хэл шинжлэлийн үүднээс тайлбарлах гэж оролдов. Заавал "Хони", "Мори" гэж бичиж яах юм бэ шууд "Хонь", "Морь" гэсэн нь дээр шүү дээ. Ингэвэл огт өөр хэрэг гэж тэд нар маргалаа. Би нотлоод нотлоод дийлсэнгүй. Дэмжих болов уу гээд удирдагчид руугаа харлаа. Бид бие биеэ ойлгодог юм шиг надад санагдаж байсан юм. "Эдний хэлснээр болъё оо" гэж хэлээд Чойбалсан, Цэдэнбал хоёр харцаа буруулав. хэмээн Дамдинсүрэн дурсдаг байлаа.
Леонид Шинкарев "Цэдэнбал, түүний цаг үе" 1-р дэвтэр 79 тал.  

ГАДААД ОРНУУДЫН ТӨРИЙН НУУЦЫН ХАРИЛЦААГ ЗОХИЦУУЛСАН ЭРХ ЗҮЙН БАРИМТ БИЧГИЙН ТАЛААР [1]

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Арван зургаадугаар зүйлийн 17-д “Монгол Улсын иргэн нь төр, түүний байгууллагаас хууль ёсоор тусгайлан хамгаалбал зохих нууцад хамаарахгүй асуудлаар мэдээлэл хайх, хүлээн авах эрхтэй” гэж заасны дагуу иргэдийн мэдээлэл хайх, хүлээн авах эрхийг хангах, баталгаажуулах, мөн дээр дурьдсанчлан сөрөг байдлыг арилгах, засаж залруулахад бусад улс орны төрийн нууцтай холбогдсон эрх зүйн харилцааг судлаж, харицуулан шинжилж гэмээнэ үр дүнтэй, бодитой болох буй за. Ингэж харицуулан судлах нь өнгөцөөр хуулан дууриах, туйлшруулан дөвийлгөж, өөрийн орныхыг үгүйсгэх буюу үл ойшоон орхигдуулах, эсвэл бусдын ашигтай бөгөөд Монголд нийцэлтэй практикийг үл хайхран орхигдуулахаас урьдчилан сэргийлж, зөв чиглэлээ олоход туслах юм. Харьцуулан судлан нь бясалгах биш, харин өөрчлөн шинэтгэж, зөвтгөн сайжруулахад оршино. Харьцуулан судлахдаа
-    Эрх зүйн бүлүүдийн нийтлэг хандлага,
-    Монголын үндэсний эрх зүйн өвөрмөц нөхцөл, зүй тогтол,
-    Бусад орны Монголд “шилжүүлэн суулгаж” тохирохуйц үр ашигтай ололт энэ гурван талыг нэгэн зэрэг харгалзахад харьцуулан судлахад эерэг хандлага болно[2]. Гадаадын зарим улс орны төрийн нууцтай холбогдсон харилцааг зохицуулсан эрх зүйн баримт бичгийг эрх зүйн бүлээр нь ялган ангилж онцлог зүйлсийг дурьдвал:  

1. “Гадаад орнуудын төрийн нууцыг хамгаалахтай холбогдсон эрх зүйн зохицуулалт” 2011 он номноос зарим холбогдох мэдээллийг ашиглав.
2. Б.Чимэд. “Төр, нам, эрх зүйн шинэтгэлийн эгзэгтэй асуудал”. Хоёрдугаар дэвтэр. УБ. 115-р тал.

http://share.gogo.mn/XccBExu98D87491327702950/Wai%20guo.docx

/хүснэгтэн мэдээлэл байгаа учир энэхүү хаягнаас уншина уу/  

      Дээрх хүснэгтэд дурьдсан мэдээллийг дүгнэн үзвэл дэлхийн Улс орнууд эрх зүйн бүл, тогтолцооноос үл хамааран сүүлийн жилүүдэд төрийн нууцтай холбогдсон хууль, эрх зүйн орчиндоо хийж буй өөрчлөлт, шинэчлэлтэд төрийн мэдээлэлжүүлэлт, мэдээллийн технологи, мэдээллийн аюулгүй байдал, төрийн болон албаны нууц, иргэдийн хувийн байдлыг тодорхойлох боломж бүхий мэдээллийн нөөцүүдийг хамгаалах, цахим баримт бичиг, гарын үсэг, нууц албан хэрэг хөтлөхтэй холбогдсон асуудлуудыг харилцан уялдаатайгаар тодорхой тусган, мөрдүүлж байна. Тухайлбал ТУХН-ийн орнуудын 2003 оны 6 дугаар сарын 16-ны Парламент хоорондын Ассамблейгаас гаргасан “Төрийн нууцын тухай ” загвар хууль юм. Энэ хуулиар үндэсний аюулгүй байдлыг хангах үүднээс мэдээллийг төрийн нууцад хамааруулах, ил болгох, ашиглах, хамгаалахтай холбогдсон харилцааг гишүүн орнууд нэгдсэн жишгээр зохицуулахтай холбогдсон эрх зүйн үндсийг тогтоосон байна. Харилцаа холбоо, техник технологи эрчимтэй хөгжиж буй өнөө үед улс орнууд өөрийн мэдээллийн сүлжээ, түүний дотор нууц мэдээ, мэдээлэл, тэдгээрийн хадгалалт, хамгаалалт, аюулгүй байдалд ихээхэн анхаарч тодорхой арга хэмжээ авч байна.
Нийгмийг кибер гэмт хэрэг буюу мэдээллийн технологи болон өндөр технологийн орчны гэмт хэргээс хамгаалах бодлого хэрэгжүүлэх, түүний дотор холбогдох хууль, эрх зүйн орчныг нэгдмэл жишгээр бүрдүүлэх, энэ чиглэлд олон улсын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх зорилгоор Европын холбооноос “Кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх гэрээ“ гэгчийг бий болгожээ. Уг гэрээнд одоогоор 46 улс нэгдээд байгаа бөгөөд эдгээрийн дотор Европын гишүүн орнуудаас гадна Канад, Япон, Өмнөд Африк, АНУ зэрэг гишүүн бус орнууд нэгдэн орсон байна. Энэхүү гэрээнд нэгдэгч орнууд кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх болон мэдээллийн технологийг хөгжүүлэх, ашиглах хууль ёсны эрх ашгийг хамгаалахад  зайлшгүй хамтран ажиллах, кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх Олон Улсын хамтын ажиллагаанд үр ашигтай, шуурхай, тодорхой механизмыг бий болгох шаардлагатай юм байна.
Монгол Улс дэлхийн бусад орнуудын нэгэн адилаар мэдээлэлжүүлэлт, мэдээллийн аюулгүй байдалд гол анхааралаа хандуулж улмаар төрийн нууцтай холбогдсон харилцааг үүнтэй уяалдуулан зохицуулсан эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх нь чухал юм.